Sudety Środkowe - Ogólnie
 

 

Budowa geologiczna

Skąd tu węgiel?
Zacznijmy od początku. W okresie górnego karbonu (około 290 milionów lat temu), gdy klimat był gorący i wilgotny, na dnie płytkich, zabagnionych zagłębień rosła roślinność zarodnikowa, skrzypy, widłaki, paprocie. Rośliny te były okresowo zamulane i przekształciły się z czasem w okolicach Wałbrzycha i Nowej Rudy w pokłady węgla kamiennego. Jego wydobycie rozpoczęto w Wałbrzychu wcześniej niż na Górnym Śląsku. Pierwsze pozwolenie na wydobywanie kruszców, prawdopodobnie węgla, wydał w 1366 r. ks. świdnicki Bolko II. Na większą skalę górnictwo rozwinęło się dopiero w XIX wieku. Złoża węgla ciągną się od Czarnego Boru przez Boguszów Gorce, Wałbrzych do Nowej Rudy.

Czemu tu są góry?
Pod koniec karbonu rozpoczęła się działalność wulkaniczna, dzięki czemu został wypiętrzony masyw Chełmca i Trójgarbu. Zakrzepnięta magma utworzyła skały porfirowe.

W permie (220 - 225 mln lat temu) erupcje wulkaniczne spowodowały powstanie porfirowych i melafirowych wzgórz Gór Kamiennych (dzisiaj są już one w znacznej mierze zmodyfikowane). Pokłady surowców zostały przemieszane, a jednolite zagłębia zostały porozdzielane (np. obniżenie Nowej Rudy, Słupca i Woliborza).

Góry cały czas się zmieniają
U schyłku ery paleozoicznej ze skał na skutek wietrzenia wytrącone zostało żelazo, co dzisiaj można zobaczyć w postaci czerwono zabarwionej gleby (np. okolice Kotliny Krzeszowskiej). W okresie górnej kredy tereny Sudetów Środkowych stanowiły przybrzeżne morze, gdzie gromadziły się osady z rzek. To z nich powstała najmłodsza cześć Sudetów - Góry Stołowe.

W trzeciorzędzie nastąpiło odmłodzenie Sudetów podczas alpejskich ruchów górotwórczych. Zostały wydźwignięte o ok. 600 - 800 metrów, oraz sfałdowane. Powstała wyraźna linia dzieląca Sudety od ich Przedgórza (Sudecki Uskok Brzeżny). W liczne pęknięcia w skałach dostała się magma, tworząc skały bazaltowe. Później następowało dalsze wietrzenie skał, potoki i rzeki wyrzeźbiły głębokie doliny.

W czasie zlodowacenia w śródgórskie obniżenia naniesiony został różnorodny materiał, dając początek pokładom glin, piasków i żwirów. Wystające ponad lód górskie wierzchołki narażone były na ogromne wahania temperatury, co doprowadziło do pękania i powstania rumoszu skalnego.

Srebro w Wałbrzychu?
W przeszłości w Sudetach Środkowych i ich Przedgórzu eksploatowano złoto i srebro. Do dzisiaj pozostały takie nazwy jak Złoty Las, Złotnica, czy Srebrna Góra. Srebro eksploatowane było głównie w Wałbrzychu, Boguszowie, Jabłowie, Bystrzycy Górnej, Dziećmorowicach i Srebrnej Górze (gdzie wydobywano je z różnym nasileniem od czasów pierwszych Piastów do połowy XVII w.). Na zboczach Palczyka (580 m.n.p.m), między Dziećmorowicami i Zagórzem Śląskim, zachowały się do dziś ślady działalności górniczej. Ze zboczy Chełmca wydobywano srebro do 1867 r. W latach 1594 - 1620 z jabłowskiej rudy wytapiano rocznie średnio 50 kg tego kruszcu. W XIV w. na Ptasiej Kopie i Lisim Kamieniu eksploatowano niewielkie ilości rud srebra i miedzi.

Klimat

Istotną cechą klimatu Sudetów Środkowych jest zmienność i nieregularność pogody. Region wałbrzyski jest chłodniejszy od innych obszarów Sudetów położonych na tych samych wysokościach. Najcieplejszy jest lipiec i średnia temperatura u podnóża gór wynosi wtedy 16 - 17 stopni, w najwyższych partiach odniza się do 13. W styczniu średnie temperatury wynoszą odpowiednio -2 i -5.

Rozkład temperatury jest zróżnicowany. Boguszów Gorce i Jedlina Zdrój mają na przykład klimat łagodniejszy od innych, nawet niżej położonych miejscowości.

Na górze Słońce, na dole mgła
Jesienią i zimą często można zaobserwować tak zwane "morze mgieł". Zjawisko to zachodzi, gdy napływają chłodne masy powietrza arktycznego i polarno-kontynentalnego z północy i wschodu. czasami na szczytach świeci słonce, a u podnóża wystąpuje mgła.

Na przeważającym obszarze okres wegetacyjny jest krótszy o około 4 tygodnie niż na Przedgórzu Sudeckim. Ilość opadów w miejscowościach górskich wynosi około 700 mm, a w szczytowych partiach Gór Sowich nawet 1000 mm. Tam również notuje się najwięcej dni z opadami śniegu - aż 75, gdzie w innych częściach gór około 50.

Flora

Jak było kiedyś
W czasach piastowskich Sudety porastała pierwotna puszcza z bogatym drzewostaną i fauną leśną. Do wysokości 450 metrów rozły lasy mieszane, a w nich drzewa lisciaste (dęby, graby, jawory, klony), oraz iglaste (sosny, jodły, modrzewie). Lasy te zachowały się w bardzo niewielkim stopniu, ponieważ człowiek wytrzebił je pod pola uprawne i budowę swoich osad.

Do 1000 metrów n.p.m rosły lasy regla dolnego, który tworzyły lasy mieszane z przewagą buka oraz domieszką jodły, rzadziej klonów, jaworów i wiązów górskich. Od wysokości 1250 m.n.p.m, w reglu górnym spotkać można było głównie świerki.

Co pozostało
Dzisiaj to właśnie świerki są głównym składnikiem sudeckich lasów. Ogromne zapotrzebowanie na drewno spowodowało przetrzebienie naturalnych zbiorowisk leśnych i zastąpienie ich szybko rosnącym świerkiem.

Interesujące fragmenty lasów liściastych występują przede wszystkim w Górach Sowich (rezerwat Bukowa Kalenica), Wałbrzyskich (okolice zamku Nowy Dwór, zbocza Chełmca) i Kamiennych (szczególnie rezerwat Kruczy Kamień w Górach Kruczych). W Książańskim Parku Krajobrazowym spotkać można różne gatunki cisów - najstarszy - Cis Bolko - w okolicach Pełcznicy ma według różnych źródeł od 300 do 600 lat (według Włodzimierza Koszarskiego, autora książki "Sudety Środkowe część zachodnia i Przedgórze Sudeckie" nawet 1000 lat).

Fauna

Również wiele zwierząt zostało wytepionych i to już w XVIII wieku. Dzisiaj na szlaku można spotkać sarny, jelenie, dziki, zające, tchórze, łasice, kuny, borsuki i dość liczne lisy. W Górach Sowich i w okolicach Książańskiego Parku Krajobrazowego występują sprowadzone z Korsyki barany górskie - muflony. Bogaty w zwierzynę jest teren w pobliżu schroniska Andrzejówka, gdzie jak pisze Włodzimierz Koszarski w książce z 1982 roku "w czasie sezonu polowań przyjeżdżają zagraniczni turyści polujący za dewizy".

W Sudetach żyje wiele ptaków, między innymi: pliszki, sroki, wrony, gawrony, jastrzębie, dzikie gołębie, kuropatwy. Występuje też kilka gatunków gadów i płazów: zaskrońce, padalce, żmije, traszki. W rzekach spotkać można pstrągi.

źródło:www.sudetysrodkowe.ovh.org